Sanayi dalgıçlığı uzmanlık isteyen, pek bilinmeyen ve meslek hastalığı riski de yüksek olan bir meslek grubu. Bu yazıda 14 yıldır sanayi dalgıcı olarak çalışan Engin Duran ile sanayi dalgıçlığını ve mesleğin risklerini konuştuk.

Sizi tanıyalım. Kendinizden biraz bahseder misiniz?

İstanbul Üniversitesi Sualtı Teknolojisi mezunuyum ve 14 yıldır sanayi dalgıcı olarak çalışıyorum.

Türkiye’de sanayi dalgıcı olmak isteyen birinin geçirmesi gereken aşamalar neler?

Sanayi dalgıcı olabilmek için üç farklı yoldan bahsedebilirim: İlki, aday dalgıç olarak profesyonel şirketlerde çalışıp limanın düzenlediği sınavlara girerek balık adam olmak; ikincisi, askeriyedeyken balık adam olup askerlikten sonra bu işe devam etmek; son olarak da üniversitelerin iki yıllık meslek yüksekokullarını bitirip birinci sınıf dalgıç olarak olmak.

Sanayi dalgıcı ne yapar?

Sudaki gemileri onarma, batık gemi kurtarma, petrol platformu montajı, elektrik ve doğalgaz boru hatlarının döşenmesi, kaynak, kesim ve kanalizasyon işleri, montaj, liman inşaatı, petrol temizliği gibi birçok işi dalarak gerçekleştirir.

Bu işin yaş aralığı nedir?

Profesyonel su altı dalgıçlığı için gerekli belgeyi 40 yaşını doldurmamış olanlar alabilir. Sonrasında bu işi 55-60 yaşına kadar yapanı gördüm.

Çalıştığınız projelerdeki koşulları nasıl değerlendiriyorsunuz?

Değişebiliyor, olabildiğince sağlıklı ve güvenli koşulları sağlayan projelerde çalışmaya özen gösteriyorum. Örneğin Marmaray’ın yapımında çalışmıştım ve koşullar iyiydi. Burada, tabii, projenin hangi firma tarafından yönetildiği önemli. Marmaray’da Japon firması vardı ve işçinin güvenliğine ayrılacak bütçeyi maliyet unsuru olarak görmüyordu. Başka firmalar ihaleyi alıp işi taşerona verebiliyor. Bu durumda da işçinin sigortası, yemeği, gerekli koruyucu ekipmanı sağlanmıyor. Şunu da belirtmekte fayda var; ihaleyi alan firma genellikle işçiye yönelik masrafları hesaba katmadığı için düşük teklif verebiliyor. O açıdan koşulların firma sahibinin tutumuna göre değiştiğini söyleyebilirim.

Devlet kontrolleri için ne söyleyebiliriz?

Bir yerde dalış yapıyorsanız limandan izin almak zorunlu; sahil güvenlik ekipleri yaklaştığı zaman “Bu operasyonu gerçekleştireceğim, operasyon bu dalış amirleri tarafından yapılacak, çalışanların gerekli belgeleri bunlar” diye göstermek gerekir.

Alınması gereken güvenlik önlemleri neler?

Profesyonel Sualtı Yönetmeliğine göre kişi “profesyonel sualtı adayı olarak çalışmasında sağlık açısından bir sakınca yoktur” ibaresi yer alan bir raporla çalışabilir. Bu rapor bünyeinde sualtı hekimi ve basınç odası bulunan kurumlardan alınabilir. Kişinin eklem yerleri, kan, işitme ve akciğerle ilgili tahlillerinin yapılmış ve raporlarının alınmış olması gerekir. Bu raporların eksik ya da geçmiş tarihli olması durumunda bu iş, profesyonel olarak yapılamaz.

Koruyucu ekipmanlar, özellikle dalgıç kıyafetleri nasıl olmalı?

Suyun sıcaklığına göre kıyafet değişiyor. Suyun sıcaklığı 10 derece veya altı ise kuru elbise giymek gerekir. Ancak bunu işveren vermeyebiliyor. Böyle durumlarda kendi kuru elbisemi giyiniyorum ama her dalgıcın kuru elbisesi olmayabilir. 9 milim dediğimiz ıslak elbise de soğuk suda iş görür, su alır ama sirkülasyonu azaltarak, suyun giriş çıkışını engelleyerek izolasyonu sağlar ve dalgıcı belli bir sıcaklıkta tutar. Islanırsınız ama suyun soğukluğundan çok fazla etkilenmezsiniz. Bir keresinde atık su tankına girmiştik; onun için trilamine elbise tercih edilir ama çok nadir kullanılıyor.

İşinizin zorluğu ve izlenmesi gereken süreç düşünülünce, kayıtdışı çalışmanın olmadığını ya da az olduğunu söyleyebiliriz sanırım.

Kayıtdışı şöyle var: Hiçbir gerekli belgesi olmayan biri izinsiz, plansız scuba-dalış sistemi ile dalış yapabiliyor. Oysaki yapılan dalışlar Amerikan donanması dalış tablosuna uygun olarak yapılmalı. Plansız dalışlarda dalgıç, kendi yeterliliğinin üstünde bir iş yapmak zorunda kalabilir. Bu durumda başına bir şey gelse izin kağıdı, sağlık belgesi, operasyon için liman başkanlığından alınmış izin belgesi yok.

Bir diğer örnek de şu olabilir, gerçi o pek sanayi dalgıçlığına girmez ama İzmir, Muğla gibi yerlerde deniz patlıcan avcılığı yapılıyor. Diyelim ki biri sanayi dalgıcı ama işsiz olduğu bir dönemde bu işi yapabiliyor. Midyecilerin ve salyangozcuların da sıklıkla yaptığı bir iş bu.

Tehlikesi var mı?

Şöyle söyleyeyim: Örneğin bu iş için 40 metre derine dalıyorsunuz, dip zamanı ve dekompresyon limitlerine uymanız gerekmektedir. Buna uyum sağlanmadığında vurgun dediğimiz dekompresyon oluşabiliyor.

Dekompresyon nedir?

Daha çok vurgun adıyla biliniyor. Bizim için en büyük tehlikelerden biri, vurgun. Kısa süre içinde yüksek basınçlı yerden alçak basınçlı bir yere geçilmesi sebebiyle ortaya çıkıyor, ve vücutta gaz kabarcıkları oluşturuyor. Derinlik ve süreye bağlı olarak etkileri değişiyor. Örneğin arkadaşım vurgun yemişti ve belden aşağısı tutmuyordu. Sonradan zamanla açıldı.

Vurgun yediniz mi?

Ben de vurgun yedim. Bir projede çalışırken dalış tablosuna uygun bir dalış yapmama rağmen iş ağır olduğunda ve yüksek efor sarfettiğimden, sudan çıktığımda kolumda ağrı ve his kaybı fark ettim. Sonrasında basınç odasında tedavi altına alındım.

Başka hangi meslek hastalıkları riski var?

Suyun altında kaynak yapanlarda elektrik çarpması olur. Kesim ve kaynak yapanların dişlerinde problem oluyor. Uzun süreden beri dalgıçlık yapanlarda yüksek basınca bağlı olarak kemik erimesi/yok olması görülüyor; eklem yerlerindeki sıvıların kaybolduğu biliniyor, bu da hareket etmeyi çok güçleştirebiliyor. Bir de suyun altında kuru hava solunduğu için vücutta su kayboluyor o yüzden bolca su içmek gerekiyor. Unutkanlık ve akciğer embolisi de görülebiliyor.

Eğer gerekli önlemler alınmadıysa iş kazası tehlikesi de yüksek. Örneğin, Kartal’da bir dalgıç pervaneye takılıp hayatını kaybetti. Bahsettiğim olayda; gemi pervanesi temizliği yapan iki dalgıçtan biri henüz sudan çıkmadan pervane çalıştırılıyor ve dalgıç yaralanıyor ve sonrasında da ne yazık ki hayatını kaybediyor. Her mesleğin zorlukları var ama bazen de güvenlik önlemlerinin yetersizliği, eksikliği yüzünden hem hastalığa hem kazaya davet çıkartılıyor.